Ο Στάλιν, οι σχέσεις ΕΣΣΔ – Γερμανίας 1939-1941 και η ψυχική του κατάσταση
Ο Ιωσήφ Στάλιν, μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του περασμένου αιώνα, εξακολουθεί να προκαλεί το ενδιαφέρον τόσο των ιστορικών όσο και των απλών αναγνωστών. Στο σημερινό άρθρο εστιάζουμε στις περίπλοκες σχέσεις ανάμεσα στην ΕΣΣΔ και τη ναζιστική Γερμανία από το 1939 έως το 1941.
Η υπογραφή του Συμφώνου Ρίμπεντροπ – Μολότοφ αποτέλεσε ιστορική καμπή, αλλά και αφορμή για πολλές ερμηνείες. Το συγκεκριμένο σύμφωνο μη επίθεσης ανάμεσα στις δύο χώρες άφησε εποχή, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι αντιδράσεις του Στάλιν όταν έμαθε για τη γερμανική εισβολή στη Σοβιετική Ένωση. Σύμφωνα με μαρτυρίες, ο σοβιετικός ηγέτης εξαφανίστηκε για περίπου δέκα ημέρες από το Κρεμλίνο και επανεμφανίστηκε μόνο μετά από επίσκεψη μελών του Πολιτικού Γραφείου στη ντάτσα του.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα το πλαίσιο, πρέπει να θυμηθούμε τις σχέσεις του Στάλιν με τη Βρετανία και τη Γαλλία τη δεκαετία του 1930. Η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία το 1933 και η σταδιακή απομάκρυνση από τη Δημοκρατία της Βαϊμάρης οδήγησαν σε νέες γεωπολιτικές ισορροπίες.
Αρχικά, ο Στάλιν παρακολουθούσε με προσοχή τις πολιτικές εξελίξεις στη Γερμανία, προσπαθώντας να καταλάβει αν ο Χίτλερ θα αναθεωρούσε την επιθετική του στάση απέναντι στην ΕΣΣΔ, όπως είχε περιγράψει στο βιβλίο του «Ο Αγών μου». Το 1934, στο 17ο Συνέδριο του ΚΚΣΕ, ο Στάλιν τόνισε ότι η πολιτική του Χίτλερ θύμιζε εκείνη του πρώην Γερμανού αυτοκράτορα και έκλεισε την πόρτα σε νέες συγκρούσεις, προτείνοντας προσέγγιση με χώρες που ήθελαν να διατηρήσουν την ειρήνη.
Σε μια σημαντική στροφή, ο Στάλιν εντάχθηκε στην Κοινωνία των Εθνών, εγκαταλείποντας την προηγούμενη κριτική του Λένιν, και έδωσε εντολή στα κομμουνιστικά κόμματα να συμμετέχουν σε «Λαϊκά Μέτωπα» για την αντιμετώπιση της άκρας δεξιάς.
Από το 1935 έως το 1939, με αφορμή γεγονότα όπως η ιταλική εισβολή στην Αιθιοπία, ο Ισπανικός Εμφύλιος, η προσάρτηση της Αυστρίας και η Συμφωνία του Μονάχου, ο Στάλιν πρότεινε επανειλημμένα την δημιουργία συλλογικών συμφωνιών ασφάλειας στην Ευρώπη. Όμως, οι πρωθυπουργοί της Μεγάλης Βρετανίας, Νέβιλ Τσάμπερλεν, και της Γαλλίας, Εντουάρντ Νταλαντιέ, αψήφησαν τις προτάσεις του, αποφεύγοντας κάθε συνεργασία με την ΕΣΣΔ.
Το 1938, μετά τη Συμφωνία του Μονάχου που επέτρεψε τη γερμανική προσάρτηση της Σουδητίας, ο Στάλιν ήταν πεπεισμένος ότι οι δυτικοί εταίροι ήθελαν να χρησιμοποιήσουν τη Γερμανία για να στρέψουν την επιθετικότητά της προς τα ανατολικά, προς την ΕΣΣΔ.
Αυτές οι απορρίψεις και η απομόνωση οδήγησαν στο περίφημο Σύμφωνο Ρίμπεντροπ – Μολότοφ, μια κίνηση που πολλοί θεώρησαν προδοτική αλλά που για τον Στάλιν ήταν μια αναγκαία τακτική κίνηση σε ένα εχθρικό διεθνές περιβάλλον.
Η ψυχική κατάσταση του Στάλιν μετά τη γερμανική εισβολή το 1941 παραμένει θέμα συζήτησης. Η απουσία του από το Κρεμλίνο και η μετέπειτα επανεμφάνισή του, μετά από πιέσεις, μαρτυρούν την ένταση και την πίεση που δέχτηκε ο ηγέτης σε μια κρίσιμη στιγμή για τη μοίρα της Σοβιετικής Ένωσης.
