Η απέλαση των Παλαιομουσουλμάνων και οι ελληνοτουρκικές σχέσεις τη δεκαετία του 1930

Η περίοδος μεταξύ 1923 και 1930 στην ελληνική ιστορία, ειδικά όσον αφορά τις ελληνοτουρκικές σχέσεις, αποτελεί ένα κεφάλαιο σχεδόν άγνωστο ή παραγνωρισμένο. Με αφορμή προηγούμενο άρθρο μας για την απέλαση του Πατριάρχη Κωνσταντίνου ΣΤ’ από τον Κεμάλ και τη δράση του παπα-Ευθύμ, αποκαλύφθηκαν μόνο ορισμένα γεγονότα εκείνης της εποχής, ενώ πολλά άλλα παρέμειναν σκιώδη.

Κατά τη δεκαετία του 1920, οι εντάσεις ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία ήταν διαρκείς, κυρίως λόγω των ανταλλαγών πληθυσμών, αλλά και εξαιτίας λιγότερο γνωστών ζητημάτων, όπως οι «Παλαιομουσουλμάνοι». Η επιστροφή του Ελευθέριου Βενιζέλου στην εξουσία το 1928 έφερε νέα δεδομένα, με παραχωρήσεις από ελληνικής πλευράς, όπως η απέλαση των Παλαιομουσουλμάνων – που αποτελούσαν κόκκινο πανί για τον Κεμάλ – και η καταβολή αποζημίωσης 275.000 αγγλικών λιρών προς την Τουρκία. Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι αυτές οι κινήσεις θα διασφάλιζαν μια ειρηνική συνύπαρξη.

Πράγματι, η δεκαετία του 1930 κύλησε σχετικά ομαλά στις ελληνοτουρκικές σχέσεις, ενώ και κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Τουρκία δεν προκάλεσε σοβαρά προβλήματα. Ωστόσο, μετά τον πόλεμο, τα προβλήματα επανήλθαν, κορυφούμενα με τα Σεπτεμβριανά του 1955, και συνεχίζονται ως τις μέρες μας.

Οι «Παλαιομουσουλμάνοι» υπήρξαν ένα από τα μεγάλα αγκάθια των διμερών σχέσεων. Η πιο εκτενής μελέτη γι’ αυτούς βρίσκεται στη μεταπτυχιακή εργασία της Άννας Χιονίδου, που αναλύει το ιστορικό, πολιτικό, θρησκευτικό και κοινωνικό πλαίσιο της μουσουλμανικής μειονότητας της Δυτικής Θράκης την περίοδο 1920-1940. Την περίοδο εκείνη, ο Κεμάλ, για να εδραιώσει το καθεστώς του, προχώρησε το 1922 στην κατάργηση του Χαλιφάτου, θεσμού που είχε διαρκέσει 1.350 χρόνια, και το 1923 ίδρυσε τη νέα Τουρκική Δημοκρατία με πρωτεύουσα την Άγκυρα.

Οι κεμαλικές μεταρρυθμίσεις στόχευαν στον εκσυγχρονισμό και την εκκοσμίκευση του κράτους – από την εισαγωγή του λατινικού αλφαβήτου και την απαγόρευση των μουσουλμανικών αδελφοτήτων, μέχρι την υιοθέτηση του Γρηγοριανού ημερολογίου και την αντικατάσταση της Σαρίας από νέο Αστικό Κώδικα που προώθησε τα δικαιώματα των γυναικών. Ωστόσο, η πλειοψηφία των Ελλήνων Μουσουλμάνων της Θράκης αρνήθηκε αυτές τις αλλαγές, αυτοπροσδιοριζόμενοι ως «Παλαιομουσουλμάνοι» και αντιστεκόμενοι στον κεμαλικό εθνικισμό.

Στην ελληνική Θράκη είχαν βρει καταφύγιο αντικεμαλικοί Τούρκοι, με επικεφαλής τον Μουσταφά Σαμπρί, τελευταίο Σεϊχουσλάμη της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και άλλοι φυγάδες σε χώρες όπως η Βουλγαρία και η Συρία. Οι αντιφρονούντες, γνωστοί ως οι «150», οργανώθηκαν και προσπάθησαν να συσπειρώσουν τους Παλαιομουσουλμάνους, χρησιμοποιώντας τον Τύπο ως βασικό μέσο επικοινωνίας. Η πρώτη εφημερίδα ήταν η Yeni Ziya, που εκδόθηκε το 1924 από τον δάσκαλο και εκδότη Mehmet Hilmi, ο οποίος αντιμετώπισε διώξεις λόγω των αντικεμαλικών άρθρων του.

Παρά τις δυσκολίες, ο Hilmi συνέχισε με τις εφημερίδες Yeni Yol και Yeni Adim, ενώ ίδρυσε την «Ένωση Νέων Ξάνθης» και την «Τουρκική Ένωση Νέων», προσελκύοντας πολλούς νέους μουσουλμάνους στη Δυτική Θράκη. Η αντιπαράθεση ανάμεσα στους Παλαιομουσουλμάνους και τους κεμαλικούς αποτυπώνει τις πολυεπίπεδες και σύνθετες σχέσεις μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας εκείνης της περιόδου, που άφησαν το αποτύπωμά τους στις επόμενες δεκαετίες.