Η Άλωση της Σμύρνης και ο Τραγικός Θάνατος του Μητροπολίτη Χρυσόστομου
Τον Αύγουστο του 1922, οι Έλληνες της Μικράς Ασίας βίωναν με τρόμο την επικείμενη καταστροφή. Η Σμύρνη, κάποτε γεμάτη ζωή και ελπίδα, βυθιζόταν σε ατμόσφαιρα φόβου, καθώς ο Ελληνικός Στρατός γνώριζε την ήττα από τις τουρκικές δυνάμεις που προέλαυναν προς την πόλη.
Η σύγχυση και οι διαφωνίες για το αν έπρεπε να παραμείνουν ή να φύγουν από την πόλη αυξάνονταν, επιδεινώνοντας το κλίμα. Την περίοδο αυτή, ο νεαρός πολιτικός Γεώργιος Παπανδρέου συναντήθηκε με τον Ύπατο Αρμοστή της Ελλάδας, Αριστείδη Στεργιάδη, που τον ενημέρωσε για την ήττα και την επικείμενη καταστροφή.
Σύμφωνα με το βιβλίο «Η Ελλάς μεταξύ δύο πολέμων» του ιστορικού Γ. Δαφνή, όταν ο Παπανδρέου ρώτησε τον Στεργιάδη γιατί δεν προειδοποιεί τον κόσμο να φύγει, εκείνος απάντησε: «Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα». Μια ημέρα πριν την είσοδο των Τούρκων στη Σμύρνη, ο Στεργιάδης εγκατέλειψε την πόλη, αφήνοντας τους Έλληνες να αντιμετωπίσουν την επερχόμενη τραγωδία.
Στις 26 Αυγούστου 1922, ο Στεργιάδης αποχώρησε από το κτήριο της Αρμοστείας, παρά τις αντιδράσεις και τις κατάρες του κόσμου που είχε συγκεντρωθεί. Χρειάστηκε η προστασία αστυνομίας και χωροφυλάκων για να επιβιβαστεί σε ατμάκατο που έστειλαν οι Άγγλοι για να τον απομακρύνουν, ενώ τα τελευταία ελληνικά στρατεύματα είχαν ήδη φύγει από την πόλη.
Την επόμενη μέρα, 27 Αυγούστου 1922, οι τουρκικές δυνάμεις υπό τον Νουρεντίν Πασά εισήλθαν στη Σμύρνη με πρώτο στόχο τη σύλληψη του Μητροπολίτη Σμύρνης Χρυσόστομου. Ο Μητροπολίτης, που είχε συγκρουστεί με τον Στεργιάδη και είχε προτρέψει τους πιστούς να μην εγκαταλείψουν την πόλη, αρνήθηκε να φύγει, δηλώνοντας πως η θέση του ήταν κοντά στον λαό του.
Ο Νουρεντίν Πασάς τον κατηγόρησε με σκληρά λόγια και τον παρέδωσε σε έναν οργισμένο όχλο που τον βασάνισε φρικτά. Ο Μητροπολίτης υπέστη απάνθρωπα βασανιστήρια: χτυπήθηκε με ρόπαλα και πέτρες, του κόπηκαν τα μάτια, η μύτη, τα χέρια και τα πόδια, ενώ το κεφάλι του χτυπήθηκε επανειλημμένα στο έδαφος. Παρά τις φρικαλεότητες, προσευχόταν και ευλογούσε τους βασανιστές του, γεγονός που τους εξόργιζε ακόμη περισσότερο.
Το μαρτύριο ολοκληρώθηκε με τον αποτρόπαιο αποκεφαλισμό του και την απόρριψη του σώματός του σε ομαδικό τάφο μαζί με άλλα θύματα. Οι τελευταίες του λέξεις πριν το μαρτύριο υπήρξαν: «Δεν με πειράζει να θυσιαστώ για το ποίμνιό μου. Κάμετε ότι θέλετε…». Ο θάνατος του Μητροπολίτη Χρυσόστομου παραμένει σύμβολο της τραγωδίας και της θυσίας του ελληνισμού στη Μικρά Ασία.
