Η απέλαση των Παλαιομουσουλμάνων και οι ελληνοτουρκικές παραχωρήσεις του 1930
Η δεκαετία του 1920 χαρακτηρίστηκε από έντονες ελληνοτουρκικές αντιπαραθέσεις, που αφορούσαν τόσο στις ανταλλαγές πληθυσμών όσο και σε λιγότερο γνωστά ζητήματα, όπως η παρουσία των λεγόμενων «Παλαιομουσουλμάνων» στη Δυτική Θράκη.
Η επάνοδος του Ελευθέριου Βενιζέλου στην εξουσία το 1928 σηματοδότησε την προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων με την Τουρκία. Ωστόσο, αυτή η προσέγγιση συνοδεύτηκε από σημαντικές παραχωρήσεις, μεταξύ των οποίων η απέλαση των Παλαιομουσουλμάνων – μιας ομάδας που αποτελούσε εμπόδιο για το κεμαλικό καθεστώς – και η καταβολή αποζημίωσης ύψους 275.000 αγγλικών λιρών προς την Τουρκία.
Ο Βενιζέλος θεωρούσε ότι αυτές οι κινήσεις θα εξασφάλιζαν τη μακροπρόθεσμη ειρήνη μεταξύ των δύο χωρών. Πράγματι, η δεκαετία του 1930 κύλησε χωρίς σοβαρές εντάσεις, ενώ και κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Τουρκία δεν προκάλεσε προβλήματα στην Ελλάδα. Ωστόσο, μετά το τέλος του πολέμου οι ελληνοτουρκικές σχέσεις επιδεινώθηκαν, με την πρώτη σοβαρή κρίση να εκδηλώνεται στα Σεπτεμβριανά του 1955.
Οι Παλαιομουσουλμάνοι ήταν μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης που αντιτάχθηκαν στις κεμαλικές μεταρρυθμίσεις. Αυτές περιλάμβαναν την κατάργηση του Χαλιφάτου το 1922, τον εξευρωπαϊσμό του κράτους, την εκκοσμίκευση και την αντικατάσταση του αραβικού αλφαβήτου με το λατινικό.
Ενώ το τουρκικό κράτος προώθησε την υιοθέτηση των νέων εθνικιστικών και εκσυγχρονιστικών ιδεών μεταξύ των μουσουλμάνων της Θράκης, οι Παλαιομουσουλμάνοι διατήρησαν την αντίθεσή τους προς αυτές, αυτοχαρακτηριζόμενοι ως φορείς της παλαιάς θρησκευτικής και πολιτισμικής παράδοσης.
Την ίδια περίοδο, στην ελληνική Θράκη βρήκαν καταφύγιο αντικεμαλικοί Τούρκοι, όπως ο Μουσταφά Σαμπρί, ο τελευταίος Σεϊχουσλάμης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, καθώς και άλλοι φυγάδες που κατευθύνθηκαν επίσης σε χώρες όπως η Βουλγαρία, η Συρία, η Αγγλία και η Γαλλία.
Οι αντιφρονούντες κεμαλιστές συγκροτήθηκαν κυρίως γύρω από τον εκδότη και δάσκαλο Mehmet Hilmi, ο οποίος ίδρυσε το 1924 προξενικό γραφείο στην Κομοτηνή και εξέδωσε σειρά εφημερίδων, όπως η Yeni Ziya, η Yeni Yol και η Yeni Adim, που αποτέλεσαν μέσα προώθησης των κεμαλικών ιδεών.
Η δράση των Παλαιομουσουλμάνων και των κεμαλιστών στην περιοχή απεικόνισε την ένταση ανάμεσα στην παραδοσιακή μουσουλμανική κοινότητα και το νεοτουρκικό κράτος, διαμορφώνοντας το πλαίσιο για τις πολιτικές εξελίξεις που ακολούθησαν, συμπεριλαμβανομένης και της απέλασης των Παλαιομουσουλμάνων το 1930.
Συνολικά, η περίοδος αυτή αποτελεί ένα κρίσιμο κομμάτι της σύγχρονης ιστορίας των ελληνοτουρκικών σχέσεων, με επιπτώσεις που διατηρούνται μέχρι και σήμερα.
