Η απέλαση των Παλαιομουσουλμάνων και οι υποχωρήσεις της Ελλάδας στον Κεμάλ το 1930

Η περίοδος μεταξύ 1923 και 1930 στην Ελλάδα και την Τουρκία αποτελεί μια σχετικά άγνωστη αλλά κρίσιμη φάση των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, οι εντάσεις για τα ζητήματα ανταλλαγής πληθυσμών και οι λιγότερο γνωστές αντιπαραθέσεις με τους λεγόμενους «Παλαιομουσουλμάνους» σημάδεψαν την εποχή.

Η επάνοδος του Ελευθέριου Βενιζέλου στην εξουσία το 1928 σηματοδότησε μια προσπάθεια ελληνοτουρκικής προσέγγισης, η οποία όμως συνοδεύτηκε από σημαντικές παραχωρήσεις: την απέλαση των Παλαιομουσουλμάνων και την καταβολή αποζημίωσης 275.000 αγγλικών λιρών στην Τουρκία. Ο Βενιζέλος πίστευε πως με αυτόν τον τρόπο θα εξασφαλίσει μακροχρόνια ειρήνη, κάτι που επιβεβαιώθηκε κατά τη δεκαετία του 1930 και τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπου η Τουρκία κράτησε ουδέτερη στάση απέναντι στην Ελλάδα.

Οι Παλαιομουσουλμάνοι, μια κοινότητα που αντιστάθηκε στις κεμαλικές μεταρρυθμίσεις, αποτέλεσαν έναν από τους βασικούς παράγοντες έντασης. Με την κατάργηση του Χαλιφάτου το 1922 και την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1923, ο Κεμάλ Ατατούρκ επιδίωξε τον εκσυγχρονισμό και εκκοσμικισμό της χώρας. Οι μεταρρυθμίσεις περιλάμβαναν την αντικατάσταση του αραβικού αλφαβήτου με το λατινικό, την απαγόρευση των μουσουλμανικών αδελφοτήτων, την υιοθέτηση του Γρηγοριανού ημερολογίου και την αναθεώρηση του νομικού συστήματος.

Ωστόσο, πολλοί Έλληνες Μουσουλμάνοι της Θράκης αρνήθηκαν αυτές τις αλλαγές και αυτοπροσδιορίστηκαν ως Παλαιομουσουλμάνοι. Παράλληλα, η ελληνική Θράκη αποτέλεσε καταφύγιο για Τούρκους φυγάδες, όπως ο τελευταίος Σεϊχουσλάμης Μουσταφά Σαμπρί, και άλλους αντικεμαλικούς που οργανώθηκαν σε κοινότητες και πολιτιστικές ενώσεις.

Οι αντιφρονούντες κεμαλιστές και αντικεμαλιστές χρησιμοποιούσαν τον Τύπο ως μέσο επικοινωνίας και πολιτικής δράσης. Ο Mehmet Hilmi, Πομάκος στην καταγωγή, πρωταγωνίστησε εκδίδοντας τις εφημερίδες Yeni Ziya, Yeni Yol και Yeni Adim, ενώ ίδρυσε τις «Ένωση Νέων Ξάνθης» και «Τουρκική Ένωση Νέων», προσελκύοντας τους νέους της μουσουλμανικής κοινότητας.

Η απέλαση των Παλαιομουσουλμάνων και η πληρωμή αποζημίωσης στην Τουρκία αποτυπώνουν την πολιτική υποχώρηση της Ελλάδας προς τον Κεμάλ, με στόχο τη σταθεροποίηση των σχέσεων. Παρά τη σχετική ειρήνη που επικράτησε τη δεκαετία του 1930, τα προβλήματα επανήλθαν έντονα μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, με την πρώτη μεγάλη κρίση να εκδηλώνεται στα Σεπτεμβριανά του 1955, αφήνοντας τη σκιά τους μέχρι τις μέρες μας.