Η Ελλάδα που χάθηκε: Τα 286 χωριά που εξαφανίστηκαν τον τελευταίο αιώνα

Στην Ελλάδα υπάρχουν χωριά που διατηρούν τη ζωή τους καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, άλλα που ζωντανεύουν μόνο το καλοκαίρι, όταν οι άνθρωποι επιστρέφουν στις ρίζες τους, και δυστυχώς, αρκετά που έχουν εξαφανιστεί για πάντα. Κάποια στέκουν σαν φαντάσματα, ακινητοποιημένα στον χρόνο, ενώ άλλα έχουν εκλείψει εντελώς από τον χάρτη.

Αυτές οι απώλειες οφείλονται σε φυσικά φαινόμενα όπως σεισμοί ή πλημμύρες, σε τεχνητές θυσίες για την τεχνολογική πρόοδο και τη βελτίωση της ζωής των ανθρώπων, αλλά και στην κοινωνική και οικονομική εξέλιξη που ωθεί τον πληθυσμό προς τα αστικά κέντρα.

Η τελευταία απογραφή του 2021 κατέγραψε 286 χωριά και οικισμούς χωρίς κανέναν μόνιμο κάτοικο, και 1.391 ακόμη με λιγότερους από δέκα κατοίκους. Τα περισσότερα βρίσκονται σε ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές, αν και όχι αποκλειστικά. Παρά τους αριθμούς, πολλοί δηλώνουν ως τόπο κατοικίας τους τέτοια χωριά, καθώς τα επισκέπτονται ή διατηρούν εκεί σπίτια και πατρογονικές περιουσίες.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Κάλλιο της Φωκίδας, που βυθίστηκε το 1981 κάτω από τα νερά της τεχνητής λίμνης του Μόρνου, έργο που έλυσε το υδροδοτικό πρόβλημα της Αθήνας. Κάθε χρόνο, όταν η στάθμη του νερού πέφτει λόγω ανομβρίας, το χωριό αναδύεται ξανά, θυμίζοντας τα παλιά χρόνια και προκαλώντας ανάμεικτα συναισθήματα στους παλιούς κατοίκους που αναπολούν τα βιώματά τους.

Το Κάλλιο, που βρισκόταν σε υψόμετρο 460 μέτρων και είχε περίπου 200 κατοίκους, έχει ιστορία που ξεκινά από τον 4ο αιώνα π.Χ. Με τη βοήθεια του καθηγητή Πέτρου Θέμελη, έγιναν συστηματικές ανασκαφές πριν από την πλημμύρα, αποκαλύπτοντας σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα όπως ιερά, αγορά και θέατρο.

Παρόμοια είναι η περίπτωση του Σφεντύλι στην Κρήτη, γνωστό ως η «Ατλαντίδα της Κρήτης». Το χωριό βυθίστηκε στα νερά της τεχνητής λίμνης του φράγματος του Αποσελέμη. Η εγκατάλειψή του ήταν σταδιακή από το 2000 και ολοκληρώθηκε το 2015. Σήμερα, όταν η στάθμη του νερού πέφτει, το χωριό επανεμφανίζεται, προκαλώντας συγκίνηση στους πρώην κατοίκους που επιστρέφουν να θυμηθούν τα παλιά, αντικρίζοντας πλέον ερειπωμένα σπίτια και εγκαταλελειμμένα χωράφια.

Αυτές οι ιστορίες αποτελούν έναν ζωντανό μάρτυρα της αλλαγής στην ελληνική ύπαιθρο, της φυσικής και κοινωνικής εξέλιξης που διαμορφώνει τη χώρα μας. Κάθε χωριό που χάθηκε κρύβει πίσω του μια ιστορία ζωής, θυσίας και μνήμης που αξίζει να θυμόμαστε.