Η Ελλάδα των χαμένων χωριών: 286 οικισμοί που σβήστηκαν από τον χάρτη τον τελευταίο αιώνα

Στην Ελλάδα υπάρχουν χωριά που διατηρούν την ενεργή παρουσία τους καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους, άλλα που ζωντανεύουν μόνο το καλοκαίρι χάρη στην επιστροφή των κατοίκων τους, αλλά και πολλά που έχουν εξαφανιστεί οριστικά. Κάποια από αυτά στέκουν εγκαταλελειμμένα ως φαντάσματα του παρελθόντος, ενώ άλλα έχουν αφανιστεί από φυσικές καταστροφές, τεχνητές παρεμβάσεις ή την οικονομική και κοινωνική εξέλιξη που ώθησε τους κατοίκους τους να μετακινηθούν σε αστικά κέντρα.

Η τελευταία απογραφή του 2021 κατέγραψε 286 χωριά και οικισμούς χωρίς κανέναν κάτοικο και επιπλέον 1.391 με λιγότερους από δέκα κατοίκους, κατανεμημένα σε όλη τη χώρα, κυρίως σε ορεινές και δυσπρόσιτες περιοχές. Οι αριθμοί αυτοί όμως δεν αποτυπώνουν πλήρως την πραγματικότητα, καθώς πολλοί δηλώνουν ως μόνιμη κατοικία χωριά όπου διατηρούν πατρικά ή εξοχικά σπίτια.

Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Κάλλιο της Φωκίδας, ένα χωριό βυθισμένο από το 1981 κάτω από τα νερά της τεχνητής λίμνης του Μόρνου, που δημιουργήθηκε για να λύσει το υδροδοτικό πρόβλημα της Αθήνας. Λόγω της παρατεταμένης ανομβρίας, το χωριό αναδύεται περιοδικά, θυμίζοντας την ιστορία του και τις θυσίες των κατοίκων που αναγκάστηκαν να μετεγκατασταθούν. Το Κάλλιο, με ιστορία από τον 4ο αιώνα π.Χ. και αρχαίο όνομα Καλλίπολις, είχε περίπου 200 κατοίκους πριν τη βύθισή του. Συστηματικές αρχαιολογικές ανασκαφές πριν από την πλημμύρα αποκάλυψαν σημαντικά ευρήματα, που σήμερα εκτίθενται σε μουσεία της περιοχής.

Παρόμοια είναι η περίπτωση του Σφεντυλίου στην Κρήτη, γνωστό ως η «Ατλαντίδα της Κρήτης». Το χωριό βυθίστηκε στα νερά του φράγματος του Αποσελέμη, έργο που ξεκίνησε το 2000 και οδήγησε στην τελική εγκατάλειψή του το 2015. Το Σφεντύλι, με περίπου 100 κατοίκους και σε υψόμετρο 210 μέτρων, εμφανίζεται ξανά όταν υποχωρούν τα νερά λόγω ξηρασίας. Οι εικόνες των εγκαταλελειμμένων σπιτιών και δρόμων προκαλούν ανάμεικτα συναισθήματα νοσταλγίας και θλίψης στους παλιούς κατοίκους.

Αυτά τα παραδείγματα αναδεικνύουν την πολυδιάστατη πραγματικότητα των ελληνικών χωριών που χάθηκαν, είτε λόγω φυσικών καταστροφών, είτε λόγω αναγκαστικών μετεγκαταστάσεων για τεχνολογική πρόοδο, είτε εξαιτίας της μετακίνησης πληθυσμών σε αστικά κέντρα. Η ιστορία τους αποτελεί κομμάτι της ελληνικής πολιτιστικής και κοινωνικής κληρονομιάς, υπενθυμίζοντας τις διαρκείς αλλαγές στο γεωγραφικό και δημογραφικό τοπίο της χώρας.