Η Παράδοση της Ανατολικής Θράκης το 1922 χωρίς Αντίσταση
Στις 30 Σεπτεμβρίου 1922 συμπληρώθηκαν 103 χρόνια από την «Ανακωχή των Μουδανιών» και την οριστική αποχώρηση του ελληνικού πληθυσμού από την Ανατολική Θράκη. Η «θρακική καταστροφή» ακολούθησε τη Μικρασιατική Καταστροφή και σήμανε το τέλος της ελληνικής παρουσίας σε περιοχές όπου οι Έλληνες ζούσαν για αιώνες.
Η πολιτική αστάθεια που ακολούθησε το στρατιωτικό πλήγμα ήταν καθοριστική. Στις 11 Σεπτεμβρίου 1922, ξεκίνησε Κίνημα Στρατού και Ναυτικού στη Χίο και τη Λέσβο, με την Επαναστατική Επιτροπή να ηγείται υπό τους Νικόλαο Πλαστήρα, Στυλιανό Γονατά και Δημήτριο Φωκά. Η κυβέρνηση Πρωτοπαπαδάκη είχε ήδη παραιτηθεί από τις 28 Αυγούστου και σχηματίστηκε νέα υπό τον Νικόλαο Τριανταφυλλάκο.
Τα στρατεύματα του κινήματος έφτασαν στο Λαύριο στις 13 Σεπτεμβρίου, ενώ την επόμενη μέρα ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α’ παραιτήθηκε και εγκατέλειψε τη χώρα. Στις 15 Σεπτεμβρίου, οι κινηματίες κατέλαβαν την Αθήνα, αποτρέποντας την ανάληψη εξουσίας από τον Θεόδωρο Πάγκαλο. Παρά τη συγκρότηση πολιτικής κυβέρνησης με πρόεδρο τον Σωτήριο Κροκιδά, η πραγματική εξουσία βρισκόταν στα χέρια της Επαναστατικής Επιτροπής και του Νικόλαου Πλαστήρα.
Διεθνώς, η Ελλάδα εκπροσωπήθηκε από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος προσπάθησε να διαπραγματευτεί με τις Μεγάλες Δυνάμεις. Στις 10 Σεπτεμβρίου 1922, Αγγλία, Γαλλία και Ιταλία ενημέρωσαν τον Κεμάλ για τη διάθεση να συμμετάσχει σε ειρηνευτική διάσκεψη, με την προϋπόθεση να παραχωρηθεί η Ανατολική Θράκη στην Τουρκία έως τον ποταμό Έβρο.
Η απόφαση αυτή, που επικυρώθηκε στη Διάσκεψη του Παρισιού στις 9 Σεπτεμβρίου, στηρίχθηκε σε συμφέροντα των Συμμάχων: η Βρετανία αναζητούσε κέρδη στη Μεσοποταμία και τη Μοσούλη, η Γαλλία στη Συρία και ο Λίβανος, και η Ιταλία επωφελούνταν από την εξασθένιση της Ελλάδας. Οι παρακλήσεις του Βενιζέλου στον Γάλλο πρωθυπουργό Πουανκαρέ έπεσαν στο κενό.
Παρά την ήττα στη Μικρά Ασία, οι τουρκικές δυνάμεις δεν διέθεταν ναυτική ισχύ για να καταλάβουν την Ανατολική Θράκη, όπου τα ελληνικά θωρηκτά μπορούσαν να αποτρέψουν εισβολή. Η ελληνική στρατιωτική παρουσία θα μπορούσε να κερδίσει χρόνο, καθώς ο τουρκικός στρατός αντιμετώπιζε αποδιοργάνωση, λιποταξίες και προβλήματα στα ανατολικά σύνορα. Επιπλέον, ο επερχόμενος χειμώνας θα δυσκόλευε τις στρατιωτικές επιχειρήσεις στην περιοχή.
Στις 19 Σεπτεμβρίου, ο Βενιζέλος σε συνομιλία με τον Βρετανό υπουργό εξωτερικών Λόρδο Κόρζον αρνήθηκε την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης πριν από τη Διάσκεψη Ειρήνης, θεωρώντας ότι χωρίς ελληνικά εδάφη δεν υπήρχε περιθώριο διαπραγμάτευσης. Ωστόσο, τρεις ημέρες αργότερα, πρότεινε στην ελληνική κυβέρνηση την αποδοχή της εκκένωσης. Οι λόγοι αυτής της αλλαγής παραμένουν άγνωστοι, αφήνοντας ανοιχτό το ερώτημα για τις εσωτερικές πιέσεις και διεθνείς συνεννοήσεις που οδήγησαν στην άνευ όρων παράδοση της Ανατολικής Θράκης.
