Καστάνιανη Πωγωνίου: Η ψυχή της παράδοσης στα σύνορα της Ηπείρου
Υπάρχουν τόποι που δεν ξεχνάς, που η καρδιά σε τραβάει κάθε χρόνο, σαν μαγνήτης. Η Καστάνιανη Πωγωνίου είναι ένας τέτοιος τόπος: ένας τόπος όπου οι παραδόσεις κρατιούνται ζωντανές, παρά τις αντιξοότητες και την κρατική αδιαφορία.
Κάθε καλοκαίρι, οι πολυήμερες εκδηλώσεις και τα πανηγύρια που κρατούν μέχρι πρωίας γεμίζουν το χωριό με ζωντάνια και αισιοδοξία. Η βραδιά νεολαίας, που τελειώνει το επόμενο μεσημέρι, γίνεται σημείο συνάντησης και ανανέωσης για τους νέους που επιμένουν να κρατούν την παράδοση ζωντανή.
Η Καστάνιανη, όπως αναφέρουν οι ιστορικές πηγές, είναι ένα από τα αρχαιότερα χωριά της Λάκκας Πωγωνίου στην Ήπειρο. Η πρώτη μαρτυρία της χρονολογείται από ρωμαϊκή πλάκα που ανακαλύφθηκε πριν από δεκαετίες και σήμερα φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Μέσα στους αιώνες, το χωριό έχει βιώσει την καταστροφή πόλεων από τους Ρωμαίους, όπως συνέβη μετά τη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ., αλλά και την επιρροή του Βυζαντίου, με τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό να επισκευάζει το τοπικό φρούριο.
Στον λόφο Ζωνάρια, που καθορίζει τα σύνορα Ελλάδας – Αλβανίας, έχουν βρεθεί αρχαιολογικά στοιχεία από πρωτοβυζαντινούς χρόνους, όπως ειδωλολατρικοί ναοί, πάνω στους οποίους αργότερα χτίστηκαν εκκλησίες όπως ο Προφήτης Ηλίας και ο Άγιος Χριστόφορος.
Η ιστορία της περιοχής περιλαμβάνει και την παρουσία Σλάβων τον 9ο αιώνα, οι οποίοι όμως αφομοιώθηκαν από τους ντόπιους. Πριν από την τουρκική κατάκτηση, το χωριό αριθμούσε περίπου 6.000-7.000 κατοίκους, αλλά οι πολυάριθμες δυσκολίες που ακολούθησαν οδήγησαν σε σημαντική δημογραφική συρρίκνωση.
Παρά τις αντιξοότητες, η Καστάνιανη διατήρησε τον χριστιανικό της χαρακτήρα και τις παραδόσεις της. Στην περιοχή υπήρχαν 18 εκκλησίες ακόμη και επί τουρκοκρατίας. Μεγάλη σημασία είχε η «Μεγάλη Παναγιά», γνωστή για την θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου που σήμερα βρίσκεται στη Μονή Μακρυαλέξη.
Η ζωή στο χωριό συνδεόταν επίσης με το εμπόριο, όπως αυτό που γινόταν στα χάνια των Καμπλάνηδων, όπου διακινούνταν καπνός. Η παράδοση και η ιστορία της Καστάνιανης, μέσα από εκκλησίες, μοναστήρια και παλιά χωριά που σήμερα έχουν ερημώσει, διατηρούν ζωντανή τη μνήμη και την ταυτότητα της περιοχής.
Η Καστάνιανη Πωγωνίου δεν είναι απλώς ένα χωριό. Είναι μια ζωντανή ιστορία, ένας φάρος παράδοσης και ελπίδας στα βορειοδυτικά σύνορα της Ελλάδας, όπου οι ακρίτες επιμένουν να κρατούν την κληρονομιά τους ζωντανή, με προσήλωση και περηφάνια.
