Καστάνιανη Πωγωνίου: Οι ακρίτες που διατηρούν ζωντανή την παράδοση
Υπάρχουν στιγμές που περιμένεις με λαχτάρα, κάτι που μπορεί να απέχει, αλλά παραμένει ζωντανό στη σκέψη σου. Αυτό το «κάτι» σε αναμένει και, όταν επιτέλους ξαναβρίσκεσαι κοντά του μετά από έναν χρόνο, σε ανταμείβει με στιγμές γαλήνης, ξεκούρασης και μοναδικών συγκινήσεων. Για πολλούς, αυτή η διέξοδος ονομάζεται «Καστάνιανη Πωγωνίου» και αποτελεί έναν σταθερό προορισμό κάθε καλοκαίρι για εκατοντάδες ανθρώπους.
Η Καστάνιανη είναι ένα από τα παλαιότερα χωριά της περιοχής Λάκκας Πωγωνίου, στην Ήπειρο. Η ιστορία της ξεκινά από την αρχαιότητα, όπου στην περιοχή ζούσαν οι Χάονες, Ατιντάνες και Μολοσσοί. Η πρώτη μαρτυρία για το χωριό προέρχεται από μια ρωμαϊκή πλάκα που βρέθηκε πριν από δεκαετίες και φυλάσσεται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων. Αν και δεν είναι βέβαιο, πιθανολογείται ότι η περιοχή υπέστη καταστροφή από τον Ρωμαίο ύπατο Αιμίλιο Παύλο μετά τη μάχη της Πύδνας το 168 π.Χ., στο πλαίσιο της τιμωρίας της Ηπείρου για τη φιλομακεδονική της στάση.
Σύμφωνα με την φιλόλογο Ευάγγελο Πριώνη, ο ιστορικός Προκόπιος αναφέρει την Κάστινα, το φρούριο που επισκεύασε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός τον 6ο αιώνα. Στον λόφο Ζωνάρια, που οριοθετεί τα σύνορα Ελλάδας – Αλβανίας, βρέθηκαν ναοί που μαρτυρούν την κατοίκηση της περιοχής από τους πρωτοβυζαντινούς χρόνους. Οι τοπικές εκκλησίες Προφήτης Ηλίας και Άγιος Χριστόφορος χτίστηκαν πάνω σε αρχαίους ναούς, ενώ τα ερείπιά τους βρίσκονται διασκορπισμένα σε ελληνικό και αλβανικό έδαφος.
Οι Σλάβοι έφτασαν στην περιοχή τον 9ο αιώνα, αλλά φαίνεται ότι αφομοιώθηκαν από τους ντόπιους, αφήνοντας μόνο μερικά τοπωνύμια και λέξεις. Πριν από την τουρκική κατάκτηση τον 14ο αιώνα, η Καστάνιανη είχε περίπου 1.200 οικογένειες, δηλαδή 6.000-7.000 κατοίκους, και εκτεινόταν σε μεγάλη έκταση. Μετά την κατάκτηση, η περιοχή υπέστη πληθυσμιακή συρρίκνωση λόγω επιδρομών, επιδημιών και άλλων δυσκολιών, αλλά διατήρησε τον χριστιανικό της χαρακτήρα. Μάλιστα, 15 οικογένειες που εξισλαμίστηκαν έφυγαν οικειοθελώς, χωρίς να υπάρχουν αναφορές σε βίαιες εκτοπίσεις.
Κατά την οθωμανική περίοδο, η Καστάνιανη διέθετε 18 εκκλησίες και σημαντικές θρησκευτικές τοποθεσίες, όπως η «Μεγάλη Παναγιά» με την θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου, σήμερα στη Μονή Μακρυαλέξη. Στην περιοχή υπήρχαν επίσης μοναστήρια, όπως αυτό της Οσίας Αναστασίας, και εγκαταλελειμμένα χωριά που ερημώθηκαν από λοιμούς και λεηλασίες.
Σημαντικό ρόλο είχε το εμπόριο καπνού, με το χάνι των Καμπλάνηδων να λειτουργεί ως εμπορικό κέντρο. Η λέξη «ντουγανοχώραφα» που υπήρχε στην Καστάνιανη προέρχεται από την αλβανική λέξη για τον καπνό, duhani. Τέλος, η κεντρική εκκλησία του χωριού, η Αγία Τριάδα, χτίστηκε το 1861 κάτω από την επιτήρηση των Τούρκων, μια πράξη που αποδεικνύει το σθένος και την πίστη των κατοίκων.
Η Καστάνιανη σήμερα παραμένει μια ζωντανή κοινότητα που, παρά τις δυσκολίες και την κρατική αδιαφορία, επιμένει με προσήλωση στην παράδοση και στέλνει αισιόδοξα μηνύματα για το μέλλον της περιοχής και της νεολαίας της.
