Καστάνιανη Πωγωνίου: Το αδιάλειπτο πάθος των ακρίτων για την παράδοση
Η Καστάνιανη Πωγωνίου αποτελεί έναν σταθερό προορισμό για εκατοντάδες επισκέπτες κάθε καλοκαίρι, που αναζητούν μια διέξοδο χαλάρωσης, αποφόρτισης και βαθιών συγκινήσεων. Η αναμονή και η προσμονή για τις παραδοσιακές εκδηλώσεις του χωριού είναι έντονες, καθώς οι πολυήμερες γιορτές και τα πανηγύρια κρατούν μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες, ενώ η βραδιά νεολαίας συνεχίζεται μέχρι το επόμενο μεσημέρι.
Η ιστορία της Καστάνιανης είναι μακραίωνη, καθώς θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα χωριά της Λάκκας Πωγωνίου στην περιοχή των Ιωαννίνων. Η περιοχή έχει κατοικηθεί από αρχαίους λαούς όπως οι Χάονες, Ατιντάνες και Μολοσσοί. Η πρώτη αναφορά στο χωριό προέρχεται από ρωμαϊκή πλάκα που βρέθηκε και φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ιωαννίνων, ενώ πιθανολογείται η ύπαρξη πόλης που καταστράφηκε από τον Ρωμαίο ύπατο Αιμίλιο Παύλο το 168 π.Χ., ως αποτέλεσμα της ρωμαϊκής τιμωρίας της Ηπείρου για τη φιλομακεδονική πολιτική της.
Ο ιστορικός Προκόπιος (500-565) κάνει αναφορά στο χωριό ως «Κάστινα», φρούριο που επισκεύασε και ενίσχυσε ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός. Στην περιοχή, ειδωλολατρικοί ναοί από την πρωτοβυζαντινή εποχή μετατράπηκαν σε χριστιανικές εκκλησίες, όπως ο Προφήτης Ηλίας και ο Άγιος Χριστόφορος, ενώ ο λόφος Ζωνάρια σηματοδοτεί τα σύνορα Ελλάδας-Αλβανίας βάσει του Πρωτοκόλλου της Φλωρεντίας του 1913.
Η παρουσία Σλάβων τον 9ο αιώνα δεν άφησε σημαντικά ίχνη, καθώς αφομοιώθηκαν από τους ντόπιους. Πριν την τουρκική κατάκτηση τον 14ο αιώνα, η Καστάνιανη αριθμούσε περίπου 1.200 οικογένειες, δηλαδή 6.000-7.000 κατοίκους, εκτείνοντας την επικράτειά της από το χωριό Λια στην Θεσπρωτία έως τον Λόγγο στη Βόρεια Ήπειρο. Ωστόσο, η κατοχή, οι επιδρομές και η πανώλη προκάλεσαν σημαντική μείωση του πληθυσμού.
Παρά τις δυσκολίες, το χωριό διατήρησε ακέραιο τον χριστιανικό του χαρακτήρα, με 18 εκκλησίες να λειτουργούν ακόμα και κατά την τουρκοκρατία. Η «Μεγάλη Παναγιά», με την θαυματουργή εικόνα της Θεοτόκου, αποτελούσε σημαντικό θρησκευτικό κέντρο, ενώ στην ευρύτερη περιοχή υπήρχαν μοναστήρια και εκκλησίες που συνδέονται με την Οσία Αναστασία.
Ιστορικά κέντρα όπως το Παλαιοχώρι και το (Ν)τεβέριστα μαρτυρούν την οικονομική και κοινωνική δραστηριότητα της περιοχής, με το εμπόριο καπνού να αναπτύσσεται στο χάνι των Καμπλάνηδων κατά τον 16ο αιώνα. Η κεντρική εκκλησία της Αγίας Τριάδας χτίστηκε το 1861 κάτω από την επίβλεψη των Τούρκων, γεγονός που υπογραμμίζει την επιμονή των κατοίκων στην διατήρηση της θρησκευτικής τους ταυτότητας.
Η Καστάνιανη Πωγωνίου αποτελεί ζωντανό παράδειγμα επιμονής και προσήλωσης στην παράδοση, στέλνοντας μηνύματα αισιοδοξίας και πολιτισμικής συνέχειας, παρά τις αντιξοότητες και τις ιστορικές προκλήσεις.
