Ο Στεργιάδης εγκαταλείπει τη Σμύρνη – Ο μαρτυρικός θάνατος του Μητροπολίτη Χρυσόστομου
Ο Αύγουστος του 1922 σημαδεύτηκε από τον φόβο και την αγωνία για τους Έλληνες της Μικράς Ασίας. Η ήττα του Ελληνικού Στρατού και η προέλαση των Τούρκων προς τη Σμύρνη έφεραν το τέλος μιας εποχής ανεμελιάς και ασφάλειας.
Οι κάτοικοι της πόλης βρέθηκαν αντιμέτωποι με διλήμματα και έντονες διαφωνίες: να μείνουν ή να φύγουν; Στα τέλη του μήνα, ο νεαρός πολιτικός Γεώργιος Παπανδρέου συναντήθηκε με τον Ύπατο Αρμοστή Αριστείδη Στεργιάδη, ο οποίος τον ενημέρωσε για την καταστροφή που ερχόταν. Όταν ο Παπανδρέου ζήτησε να ενημερωθεί ο κόσμος για να φύγει, ο Στεργιάδης απάντησε: «Καλύτερα να μείνουν εδώ να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα».
Παρά τις εξελίξεις, ο Στεργιάδης επέλεξε να φύγει πρώτος από τη Σμύρνη, στις 26 Αυγούστου 1922, αφήνοντας πίσω του τους Έλληνες να αντιμετωπίσουν την επερχόμενη τραγωδία. Η φυγή του προκάλεσε οργή στο πλήθος, το οποίο χρειάστηκε την προστασία της αστυνομίας και των χωροφυλάκων για να τον συνοδεύσουν στην αναχώρησή του με ατμόπλοιο που έστειλαν οι Άγγλοι.
Την επόμενη μέρα, 27 Αυγούστου, οι τουρκικές δυνάμεις υπό τον Νουρεντίν Πασά εισήλθαν στη Σμύρνη με πρώτο στόχο τη σύλληψη του Μητροπολίτη Χρυσόστομου. Ο Μητροπολίτης, που είχε συγκρουστεί πολλές φορές με τον Στεργιάδη λόγω των πύρινων λόγων του, αρνήθηκε να εγκαταλείψει το ποίμνιό του παρά τις προτροπές να φύγει.
Η σύλληψη του Μητροπολίτη σηματοδότησε την αρχή ενός φρικτού μαρτυρίου. Βασανίστηκε ανελέητα από τον οργισμένο όχλο, που τον χτυπούσε με ρόπαλα, πέτρες και σίδερα, τον τραβούσε από τα γένια και τον κλωτσούσε. Παρά τις φρικαλεότητες, ο Χρυσόστομος προσευχόταν και ευλογούσε τους βασανιστές του, γεγονός που τους εξαγρίωνε ακόμη περισσότερο.
Τον τυφλώσανε, του έκοψαν τη μύτη, τα χέρια και τα πόδια, και χτυπούσαν το κεφάλι του μέχρι να ματώσει. Τελικά, ένας από τους βασανιστές του έκοψε τον λαιμό του, αφήνοντάς τον να υποφέρει αργά. Το σώμα του πετάχτηκε μαζί με άλλα πτώματα σε μια άμαξα και θάφτηκε σε ομαδικό τάφο.
Οι τελευταίες του λέξεις, πριν αρχίσει το μαρτύριο, ήταν γεμάτες πίστη και αυτοθυσία: «Δεν με πειράζει να θυσιαστώ για το ποίμνιό μου. Κάμετε ότι θέλετε…».
